Over De Ochtenden:
Sanneke van Hassel viert deze zomer dat ze tien jaar schrijver is. Dat lustrum gaat gepaard met De ochtenden, een bloemlezing uit vier verhalenbundels van haar hand: IJsregen (2005), Witte veder (2007), Ezels (2012) en Hier blijf ik (2014). Voor wie haar werk kent, biedt de uitgave een handzame introductie op een klein, veelgeprezen oeuvre.
Voor de selectie van de verhalen werd een beroep gedaan op Jan van Mersbergen. Het is een keuze waar veel voor te zeggen is. De twee hebben een sobere, schijnbaar onderkoelde schrijfstijl gemeen en delen een voorkeur voor onzekere personages die nauwelijks opvallen en juist daardoor interessant zijn. Mensen van goede wil, om Gerard Walschap te citeren, die er het beste van proberen te maken.
Neem bijvoorbeeld ‘de veelbelovende schrijfster Josien Marsman uit Rotterdam’ uit het verhaal Belinda. ‘Al meer dan drie jaar ben ik een veelbelovend schrijfster,’ laat Van Hassel haar denken vlak voor een radio-optreden. Dan mag Josien op: ‘De vier pagina’s zijn zo voorbij. Ik struikel naar de laatste zinnen en stort me van het podium. (…)’ ‘Hoe vond je het gaan?’, vraagt de presentator met volle mond. ‘Het ging wel.’
Op weg naar huis mist Josien de laatste tram en belt ze haar vriend. Na de derde keer neemt hij op. ‘Jaha’. ‘Hé, met mij. Ik was benieuwd… heb je het gehoord?’ ‘Zeker… wacht even.’ Op de achtergrond hoort Josien een vrouw lachen. ‘Mijn hart slaat over. Misschien is het die regisseuse met wie hij vroeger veel heeft gerommeld. Die nu alleen nog maar een heel goede vriendin is.’
Nu gaan we het krijgen, denk je dan als lezer. Maar het bijzondere is: we verzinnen het zelf en krijgen het niet. Het blijkt Van Hassel te gaan om het moment vóór de ondergang, het moment waarop alles nog mogelijk is en – vooral – de onzekerheid die daar uit voortvloeit. Niet om het licht of de duisternis, maar om de schemering waarin mensen in toenemende mate zoeken en tasten.
In zijn uitstekende inleiding schrijft Van Mersbergen: ‘Het typeert de echte schrijver: je maakt een verhaal maar ergens is het ongrijpbaar. Je wilt grip hebben op de woorden, de zinnen, de grote thema’s, de handelingen en de innerlijk wereld, en dat gevoel van grip is er heel vaak, maar ergens is het een illusie en ontstaat een verhaal ook plots, als je even met je ogen knippert.’
En zo is het.
Joep van Ruiten
• De ochtenden, een keuze uit de verhalen door Jan van Mersbergen, 2015